Bunu Okullarda Öğrenemezsiniz: Atatürk soyunun dayandığı en yaşlı kişi “Hasan Can” kimdir? (500 Yıl Önce Yaşamıştı)
Arşiv belgeleri incelenerek gerçekleştirilir Atatürk’ün ailesi hakkında Bu çalışma mevcut içeriğimize ışık tutacaktır. Pek çok araştırmacının yaptığı şecere sonuçları incelendiğinde Atatürk’ün hem anne hem de baba soyunun Anadolu’ya göç eden göçebelerden geldiği doğrulanıyor.
Baba tarafından 15 kuşak, anne tarafından ise 13 kuşak alınarak yapılan araştırma sonucunda Atatürk’ün büyük dedesinin bugün olduğu ortaya çıktı. Bursa’nın Yeşil Türbesi’nde Bulunduğu görülüyor. Bu karışıklığın bir kısmını birlikte çözelim.
Bu konu üzerinde pek çok araştırma yapılmıştır.
Enver Behnan Chapolyo, Mustafa Kemal Atatürk’ün anne ve baba soyu üzerine çalışmalar yapan ilk kişidir. Özellikle Makbule Hanım ile röportaj yapan kişi olması nedeniyle eseri doğruluk açısından önemlidir.
Faik Reşit Unat konuyla ilgili araştırma yaptı ve araştırmasında Şapolyo’nun verdiği bilgileri ele aldı. Ancak bu çalışmalardan en bilineni Şevket Süreyya Aydemir’in Araştırması “Atatürk’ün Baba Soyu Şeceresi” başlığını taşıyor. Verdiği bilgiler -her ne kadar eksik olsa da- baba soyu hakkında değerli bir kaynaktır.
Ömer Sami Coşar ve Burhan Köksel konuyla ilgili değerli çalışmalara da imza atmıştır. Özellikle Köksel, ailesinin bazı üyeleriyle arkadaş olduğu için bu çalışmada değerli belgelere yer veriyor.
Daha birçok çalışma bize Atatürk’ün soyu hakkında değerli bilgiler vermektedir.
Bunların arasında ömrünü Atatürk’ün hayatına yönelik iftiraların ortaya çıkarılmasına adayan Araştırmacı Yazar Mehmet Ali Öz de var. Öz, yapılan çalışmalar arasında Atatürk’ün soyu hakkında yeterli bilginin bulunmadığını belirtti. Bu konuyla ilgili kolları sıvayan Öz, şunları söyledi: İlk kitabını 2014’te yayımladıyayınlanan.
Atatürk’ün babası Ali İstek Bey’in torunları Selanik Mevlevihanesi Postnişin Pir Hasan Efendi’yeBabasının vakıflarda çalıştığı yıllara ilişkin belgeler ve yaşadıkları bölgelerle ilgili bilgiler aynı kaynakta yer alıyor.
Bu belgelerde ilginç bilgiler de var:
Sunduğu belgelere göre Mehmet Ali Öz, Atatürk’ün babasına verilen emekli maaşından bahsetmişti. Ancak işin farklı tarafı, belgelere göre Atatürk’ün doğum tarihi 1881 değil 1877’dir. Ali İstek Efendi’nin 1893 emeklilik belgelerini inceleyen Öz, Mustafa Kemal’in o sırada 16 yaşında olduğu bilgisiulaşmış.
Osmanlı arşiv belgeleri, tapu defterleri, nüfus ve temettü defterleriPek çok belgeye dayanarak bilgi veren Mehmet Öz, Atatürk’ün dedelerinden birinin Yeşil Türbe’de olduğunu da söylüyor.
Osmanlı dönemine ilişkin kaynaklarda Atatürk ailesinin Balkanlara göçe zorlanan Türkmen boylarından biri olduğu belirtilmektedir.
Farklı tarihlerde Anadolu’dan gelen aileler Konyar olarak bilinen bölgelerden Balkanlara yerleşmiştir. Bu bilgi Aşıkpaşazade, Oruç Beyefendi ve Neşrî tarihlerinde yer alan bilgilere dayanmaktadır. Osmanlı dönemine ilişkin bu kayıtlarda 1385 yılında Saruhan’dan Serez’e, 14. yüzyılın ilk yarısında ise Aydın civarından Selanik’e çeşitli Türkmen boylarının gönderildiği belirtilmektedir.
Atatürk’ün ailesiyle ilgili kitaplardaki şecere bilgileri kayıtlarına baktığımızda, Osmanlı İmparatorluğu’nun Murad, Bayezid I, Mehmet I, II. Murad ve II. Mehmed Dönemlerde Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden Balkanlara zorunlu göçlerin olduğu bilinmektedir. Bu dönemde farklı tarihlerde Balkanlara sürgün veya fetih yoluyla gönderilen aileler; Çeşitli bölgelerdeki şehir, kasaba ve boş arazilere yerleştirilirler.
Ancak sorun şu: Türkmen-Yörük ailelerin Balkanlara göçü hakkında kesin bilgi veren kaynak neredeyse yok.
Bu aynı zamanda Atatürk’ün ailesi için de geçerlidir. Atatürk’ün anne ve baba tarafının Balkanlara göç etmiş ailelerden olduğu çeşitli kaynaklarda belirtilmesine rağmen belge ve tarihi kayıtların eksikliği araştırmacıları zora sokmaktadır. Göç sırasında hangi tarihte ve hangi bölgeden gelmişlerdir?Hangi aileden oldukları belli değil.
Osmanlı arşivlerindeki belgelere göre Atatürk’ün ailesi en az yedi veya sekiz nesildir Selanik’teydi ve şehrin ileri gelen ve saygın ailelerinden birine mensuptu. Atatürk’ün hayatını anlatan bütün kitaplarda, Ali İstek Bey’in ailesi Aydın’ın Söke ilçesinden geliyordu. Zübeyde Hanım’ın ailesinin Konya ve Karaman çevrelerinden olduğu belirtiliyor. Zübeyde Hanım ailesinin Selanik’in Sarıgöl-Eğribucak bölgesine, Ali İstek Bey ailesinin ise Kocacık (Kuzey Makedonya) ve çevresine yerleştikleri, daha sonra her iki ailenin de Selanik’e göç ederek yerleştikleri belirtiliyor.
Aşıkpaşazade, Oruç Beyefendi ve Neşrî tarihlerinde “Çeşitli Türkmen aşiretlerinin 1385 yılında Saruhan’dan Serez’e, 14. yüzyılın ilk yarısında Aydın civarından Selanik’e yerleştirildiği” bilgisi bulunmaktadır.
Atatürk’ün babası Ali Rıza Bey ailesinin göç hikayesi, Enver Behnan’dan Sapolyo’yabuna göre ” Aydın/Söke’den Mora’ya (Yunanistan), Mora’dan Kocacık’a, oradan Selanik’eTarihçi Cemal Kutay, onların Konya/Karaman veya Aydın/Söke’den göç ettiklerini, önce Vidin’e (Bulgaristan), ardından Serez’e (Yunanistan) geldiklerini ve 1827’de Rus yenilgisinden sonra Selanik’e yerleştiklerini belirtiyor.
Ayrıca Kocacık ilçesinin adını bu Yörük Türkmen gruplarından aldığını belirten Kutay, bu göçebelerin Türkleşme sürecinde önemli rol oynadığını vurguluyor. Zübeyde Hanım ve Ali Rıza Efendi’nin aileleri, Selanik eyaletinin Manastır ve Debre sancağı halkı Vodina Sancağı’nın Sarıgöl bölgesine yerleştirildi. Aile Langaza’dan Selanik’e göç etti.
Kaynaklarda Zübeyde Hanım’ın Baraklı Köyü’nde (Bursa) doğduğu belirtilmektedir.
Selanik ve çevresi ilk kez 1394 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun eline geçmiştir. Yıldırım Bayezid tarafından fethedilmiştir. . Bu fetihle Batı Trakya’daki şehir ve kasabalar ele geçirilerek Yenişehir alındı. Yunanistan’ı oluşturan 13 bölgeden biri olan Teselya’ya yapılan akınlarla bu bölgelere Türkler yerleşmiştir. Atatürk’ün hem anne hem de baba soyu I.Murat Döneminde Balkanlara yerleşen Türkmen-Yörüklerden gelmektedir. Rumeli’nin fethinden sonra Anadolu’dan göç edip Türkleşen Yörükler ve Türkmenler buraya yerleştirildi.
Sarıgöl ilçesi ve köyleri, Manastır Vilayeti Debrey-i Bâlâ Sancak’ın Vodina ilçesinin batısında yer alan Makedonya ve Teselya’nın fethinden sonra Konya çevresinden getirilen Türklerin yerleştiği bir bölgedir. Atatürk’ün ataları Anadolu’dan gelerek Selanik’in batısındaki Vodina Sancağı’nın Sarıgöl bölgesine, “Kayalar” (“Kocacık” olarak da bilinir) kasabasına yerleşmişlerdir. Burası Osmanlı arşiv kayıtlarında da geçmektedir. “Kapucuzadeler Köyü” olarak bilinir.
Bu konuyla ilgili içeriğimizi aşağıdaki iletişimden okuyabilirsiniz:
Bayındırlık Mebusu Süleyman Sırrı Beyefendi ve Mustafa Kemal tarafından 1924 yılında oluşturulan şecere, Atatürk’ün soyunun başlangıcından günümüze kadar izini sürüyor.
Bu soyağacı Zübeyde Hanım’ın babası Feyzullah Ağa Soyunun izini sürerken Feyzullah Ağa’nın babasının İbrahim Ağa, babasının ise Hacı Abdullah Ağa olduğunu bize göstermektedir. Feyzullah Ağa’nın kardeşleri (Mustafa Efendi, Ayşe Molla, Emine Molla, Nimeti Molla) hakkında yeni bilgiler içerse de çocukları hakkında mevcut bilgilerin gerisindedir.
Bilgiler doğruysa Zübeyde Hanım’ın büyük dedesi Hacı Abdullah Ağa’nın İbrahim Ağa hariç diğer 4 çocuğu ( Yakup Ağa, Aloş Ağa, Hanife Molla, Gülsüm Molla) ve hayatta kalan dallarını gösterir.
Genelkurmay ATASE Cumhurbaşkanlığı Arşivi’ndeki şecere, Atatürk’ün anne soyu detaylı bir şekilde gösteriyor.
Şecereyi kimin hazırladığı ve tarihi belirtilmemiş ancak içeriği ve eski harflerle hazırlandığı, Süleyman Sırrı Bey’in Soykütüğüyle emsal bir tarihe işaret ediyor. Molla Hasan’dan başlayan soy ağacında Molla Hasan’ın İbrahim Ağa (Zübeyde Hanım’ın dedesi), Hacı Sıtkı, Mustafa Ağa ve isimsiz bir başka çocuğu (Nefise Molla’nın babası veya annesi) olmak üzere toplam 4 çocuğu bulunmaktadır.
Hacı Abdullah Ağa’nın diğer şecerelerde bilinen soyun başlangıcı olarak gösterilen kısmı bu şecereye dahildir. Mustafa Ağa’nın eşi Gülsüm Dudu Babası olarak anılıyor. Her iki şecerenin de ana kaynaklardan açılan dalları hemen hemen aynıdır. Sonuç olarak Atatürk’ün anne soyunun bilinen ilk soyu “Molla Hasan” kişiliği oluyor. Zübeyde Hanım’ın kardeşlerinden birinin adının “Hasan Ağa” olması da bu görüşü desteklemektedir.
Dede Molla Hasan’ın oğlu “İbrahim Ağa” (Zübeyde Hanım’ın dedesi) ve oğlu “Feyzullah Ağa” (Zübeyde Hanım’ın babası) bu soyun temsilcileridir.
Süleyman Sırrı Bey’in soyu Molla Hasan, oğlu Mustafa Ağa (Hacı Abdullah’ın kızı Gülsüm Dudu ile evli), ikinci evliliğinden olan oğlu Aluş Ağa (ilk eşi Ayşe Dudu, ikinci eşi Emine Molla)’dır. 4 çocuğundan biri Zehra Hanım’dır.(kocası Müderris Yusuf Efendi).
Atatürk’ün hazırladığı şecerede Ali İstek Beyefendi soyunun en yaşlı dedesi olarak adı geçen Molla Hasan’ın adı Osmanlı arşiv belgelerinde de geçmektedir. “Hacı Sofu”, “Şeyh Hasan”, “Şeyh Hacı HasanKendisi, isimleriyle tanınan ve aynı zamanda Selanik Mevlevihanesi Postnişini olan bir kişi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Şeyh Hasan Efendi Osmanlı arşivlerinde 1617 yılında kurulan Mevlevihane sonrasının tarihine ilişkin kayıtlar yer alıyor. Nüfus ve temettü defterlerindeki kayıtlar, mevcut şecerede “Molla Hasan” ismiyle anılan şahsın Selanik Mevlevihanesi Postnişini Pir Hasan Efendi olduğunu teyit etmektedir. Bu belgeler aynı zamanda Molla Hasan ve ailesinin Selanik Mevlevihanesi ile olan bağlantısını da desteklemektedir.
Şecereye göre Hacı Sofu’nun muhtemelen ailenin en büyük dedesi Hasan Can Çelebi’nin adını taşıdığı anlaşılıyor.
Nüfus kayıtlarına göre, arşiv belgelerinde Şeyh Hasan’ın “Abdullah ve Ahmet” isimli iki oğlu aileye ait. “Sofuzadeler” Olarak anılıyor. Hacı Sofu’nun (Molla Hasan) oğlu Ahmet ile torunu Ali Ağa’nın torunları, Atatürk’ün kuzeni Süleyman Sırrı ailesinin kolunu oluşturur ve “Sofuzâdeler Ailesi” olarak bilinir.
Şeyh Hasan Efendi’nin oğlu Meşayıh’tan Şeyh Hacı Ahmet Efendi neslinin torunlarına Adı “Sofuzadeler” . Ancak kayıtlarda bu aileye “Mevlevişeyhizadeler” veya “Şeyhzadeler” de denilmektedir. Meşayıhlı Pir Ahmet Efendi’nin 6 oğlu vardır: Hacı Sofu’nun oğlu Ali Efendi, Seyyit Mehmet Sadık Efendi, Pir Yakup Efendi, Pir Mehmet Ali Efendi, Pir İbrahim Ethem Efendi, Pir Hacı Ali İstek Efendi.
Hasan Can, Osmanlı padişahları Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman Çok değerli sayılarak 1567 yılında Bursa’da vefat etmiş ve Yeşil Türbe’nin bahçesine defnedilmiştir. Şeceresine göre Hasan Can’ın babası Hafız Mehmet, dedesi ise Hacı Hafız Cemaleddin İsfehani’dir. Hafız Mehmet İsfehani aynı zamanda Akkoyunlu Hükümdarı Sofu Halil Bey’in oğlu Uzun Hasan ile Şah İsmail’in hafızlığıydı.
Yavuz Sultan Selim’in arkadaşı Hasan Can ve babası 1514 Çaldıran Zaferi’nden sonra İstanbul’a getirdiği söyleniyor. Mehmet Ali Öz’ün verdiği bilgilerde Atatürk’ün soyunun Akkoyunlulara kadar uzandığı belirtiliyor.
Ali İstek Efendi’nin ailesi Pir Hasan Efendi’nin torunu Halveti Şeyhi Hacı Ali Rıza Efendi’den gelmektedir.
Osmanlı Arşivlerindeki 1830, 1834, 1840, 1843 tarihli Selanik nüfus defterleri 1844/45 tarihli temettü defterine göre Pir Ahmet Efendi’nin, babası Şeyh Hasan Efendi’den sonra Selanik Mevlevihanesi’ne postnişin olarak atandığı anlaşılmaktadır. Selanik’in nüfuzlu ailelerinden “Mevlevizadeler”“Sofuzadeler” ve “Şeyhzadeler” adlarıyla anılan bu hanedan, “Sofuzadeler” olarak da bilinmektedir.
Aileyi Selanik Mevlevihanesi Postnişini Pir Hasan’ın oğlu Meşayıhtan Sofuzâde Pir Hacı Ahmet Efendi ve çocukları devam ettirdi. Şeyh Ahmet’in oğlu1797 yılında doğan Şeyh Hacı Ali Rıza Efendi, Halveti tekkesinin reisi olup, Selanik’te Koca Kasım Paşa Mahalle Camisi’nin imamlığını da yapmıştır.
Atatürk’ün büyük dedesi Şeyh Hacı Ali Rıza EfendiGörüldüğü gibi kendi adını taşıyan Ali İstek Efendi, Halveti Şeyhi’nin oğlu Mehmet Nuri Efendi’nin soyundan gelmektedir. 1874, 1875 ve 1876 tarihli defter kayıtlarına göre; Bu dönemlerde Mehmet Nuri Efendi’nin hayatta olmadığını anlıyoruz. Mehmet Nuri Efendi’nin oğlu Hacı Hafız Ahmet Efendi, Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’nin babasıdır.
Atatürk’ün dedesi Hacı Hafız Ahmet Efendi, yukarıda adı geçen büyük dedesi Şeyh Hasan Efendi’nin oğluydu. Meşayıhtan Hacı Ahmet Efendi’den adını taşıyor. Mustafa Kemal Atatürk’ün babası Ali İstek Efendi, adını Selanik Koca Kasım Paşa Camii imamlığı yapan Halveti Şeyhi Ali Rıza Efendi’den almıştır.
Bugün Atatürk soyunun dayandığı en yaşlı kişi olan Hasan Can’ın mezarı Bursa Yeşil Türbe’de bulunmaktadır.
soy bilgisiDetaylı incelemek isteyenler kaynaklardan yararlanabilir.
